بوردول، دیوید و کریستین تامسون (1386) تاریخ سینما، ترجمه ی: روبرت صافاریان، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
بخش یکم نخستین سالیان
سینما/ 1 اختراع و سالیان آغازین سینما سالهای 1904-1880/ انگلستان و مکتب
برایتون/ گسترش بینالمللی سینما 1912-1905/ نظام ستارهای/پیش به سوی
هالیوود/آغاز «سیستم تدوین تداومی»/اهمیت گریفیث در تکامل سبک فیلم/ 3 سینماهای
ملی، کسلاسیسزم هالیوود، جنگ جهانی نخست 1919-1913/سینمای کلاسیک هالیوود/انیمیشن
بخش دو آخرین دوره
سینمای صامت 1929-1919/ 4 سینمای فرانسه در دههی 1920/ جنبش امپرسیونیستی فرانسه/
کار مرمت فیلم ناپلئون/ 5 سینمای آلمان در دههی 1920/ فیلمهای پر زرق و برق/
جنبش اکسپرسیونیستی در سینمای آلمان/ کامرشیپل/ عینیتگرایی جدید/ 6 سینمای شوروی
در دههی 1920/ وقایعنگاری جنبش مونتاژ
در سینمای شوروی/ جلوه کولهشوف/ 7 هالیوود در واپسین سالهای سینمای صامت
1928-1920/ فیلمسازی استودیویی: کارگردانها،
ستارهها، ژانرها/ لوبیچ در هالیوود/
مورنائو و تأثیر او بر فاکس/ کشف دوبارهی باستر کیتون/ 8 روند بینالمللی سالهای
1920/ «فیلم یوروپ»/
بخش سه توسعه سینمای
ناطق 1945-1926/ 9 اغاز سینمای ناطق/ 10 سیستم استودیویی هالیوود 1945-1930/تکنی
کالر/موزیکال/ کمدی خلبازی/ سینمای وحشت/ سینمای اجتماعی/ فیلم گانگستری/ فیلم
نوآر/ فیلم جنگی/ انیمیشن و نظام استودیویی/ مشاجره بر سر اورسن ولز/ 11 نظامهای
استودیویی دیگر/ 12 سینما و دولت: شوروی، آلمان و ایتالیا 1945-1930/ نظریهی
رئالیسم سوسیالیستی/ حکومت نازیها و صنعت سینما/ مورد لنی ریفنشتال/ 13 چپگرایان،
سینمای مستند و سینمای تجربی 1945-1930/ یک مورد استثنایی: رابرت فلاهرتی در
بریتانیا
بخش چهارم دوره پس از جنگ 1946 تا دهه 1960/ 15 سینمای
آمریکا بعد از جنگ 1967-1946/ سقوط نظام استودیویی هالیوود/فرمتهای پرده عریض در
تاریخ آینده سینما/ 16 سینمای اروپا بعد از جنگ: نئورئالیزم و جریانهای دیگر/
آلمان غربی: «پاپاس کینو»/ 17 سینمای اروپا بعد از جنگ فرانسه، اسکاندیناوی و
بریتانیا/ سینمای «سنت کیفیت»/ 18 سینمای بعد از جنگ فراسوی غرب/ 19 سینمای هنری و
اندیشه مؤلف/ لوییس بونوئل/ اینگمار برگمان/ آکیرا کوروساوا/ فدریکو فلینی/ میکل
آنجلو آنتونیونی/ روبر برسون/ ژاک تاتی/ ساتیا جیترای/ سینمای مدرنیستی دهههای
1950 . 1960/ 20 موجهای نو و سینماهای جوان 1967-1958/ فرانسه: موج نو و سینمای
نو/گروه ساحل چپ/ ایتالیا: سینمای جوان و وسترن اسپاگیتی/ بریتانیا: سینمای مطبخی/
221 سینمای مستند و تجربی بعد از جنگ 1945 تا اواسط دهه 1960/ فرانسه: سینما
وریته/نوشتن تاریخ سینمای اوانگارد
بخش پنجم سینمای معاصر از سال 1960 تاکنون/ 22 سینمای جهان
سوم، دهههای 1960 و 1970 تولید انبوه و سیاست انقلابی/ برزیل: سینما نوو/ 23
سینمای سیاسی-انتقادی 1970-1960/ سینمای متعهد: تولید جمعی و فیلمهای مبارزاتی/
مدرنیسم سیاسی/ 24 سینمای مستند و تجربی از اواخر دهه 1960 تاکنون/ سینمای مستقیم
و میراث آن/ آوانگارد و پستمدرنیسم/ 25 سقوط و صعود هالیوود از دهه 1960 تاکنون/
ورود به دوران ویدئو/ هالیوود نو: از دهه 1970 تاکنون/ 26 سینماهای نو و تحولات نو
اروپا، شوروی و کشورهای حوزه اقیانوس آرام از دهه 1970 تاکنون/ 27 سینمای نو در
کشورهای در حال توسعه از دهه1970 تاکنون/ 28 سینمای آمریکا و صنعت سرگرمی» دهه
1980 و پس از آن/ هالیوود، تلویزیون کابلی و نوار ویدئویی/ مستقلهای حاشیه
هالیوود/ مستقلهای مقلد هالیوود/ جرج لوکاس: آیا زمان مرگ فیلم فرارسیده است؟/ 29
پیش به سوی فرهنگ سینمایی جهانی/ هالی ورلد؟ امپراتوریهای رسانهای/ فیلمسازی
دیجیتال از فیلمنامه تا پرده
سه پرسش اصلی راهنمای کار ما بوده است:
1. کاربردهای رسانه سینما چگونه در گذر زمان دگرگون یا به
هنجار بدل شدهاند؟
مسائل فرم فیلم-سازمان مناسبات جزء و کل فیلم-را از جمله
«کاربردهای رسانه فیلم» دانستهایم. فرم فیلم معمولاً شامل داستانگویی است، اما میتواند
بر یک استدلال یا یک الگوی مفهومیتر نیز مبتنی باشد. اصطلاح «کاربردهای رسانه
فیلم» مسائل سبک فیلم، بعنی به کارگیری الگودار تکنیکهای سینمایی (میزانسن یا به
صحنه آوردن، نورپردازی، دکور و لباس، تدوین و صدا) را هم در برمیگیرد.
2. شرایط صعنت فیلمسازی-تولید، توزیع و نمایش-چگونه بر
کاربردهای رسانه فیلم اثر گذاشتهاند؟
نمونه کلاسیک تولید فیلم صنعتی نظام استودیویی است که در آن
شرکتها از راه تقسیم کار نسبتاً دقیق به منظور تولید فیلم برای انبوه تماشاگران
سازماندهی شدهاند. نوع دیگر صنعتی را میتوان رویکرد صنعتکاری نامید. در
این شیوه شرکت تولید کننده فیلم در یک زمان فقط یک فیلم میسازد (و شاید کلاً یک
فیلم بیشتر نسازد)
3. روندهای بینالمللی در عرصه کاربرد رسانه فیلم وبازار
فیلم چگونه پیدا شدهاند؟
وسترن هالیوودی بر فیلمهای سامورایی ژاپنی و وسترن
ایتالیایی تأثیر گذاشت، ژانرهایی که به نوبه خود بر فیلمهای کنگفو
هنگکنگی اواخر دهه هفتاد مؤثر افتادند، و نکته جالب اینجاست که بعد هالیوود شروع
کرد به وارد کردن عناصری از فیلمهای رزمی هنگکنگی. اینکه صنعت فیلمسازی خود به
مقدار زیادی بینالمللی است نیز به همان اندازه مهم است...چرا فیلمسازان شوروی در
دهه 1920 شیوه تدوینی ابداع کردند که مشخصاً ضد شیوه تدوین مبتنی بر تداومی بود که
در هالیوود شکل گرفته بود؟ چرا فیلمسازان سوررئالیست دست به تجربههای خود در
زمینه روایت تکاندهنده و تهاجمی زدند؟ چرا در اواخر دهه چهل نظام استودیویی رو به
اضمحلال گذاشت؟ 3-4
ما تاریخ سینما را به پنج دوره بزرگ تقسیم کردهایم-سالهای
آغازین سینما (تا حدود سالهای 1918)، دوره متأخر سینمای صامت (1929-1919)، پیدایش
و توسعه سینمای ناطق (1945-1926)، دوران بعد از جنگ جهانی دوم (1946 تا دهه 60)
ودوران معاصر (دهه 1960 تا کنون). 5
نمونههای ما نشان میدهد هدف برنامه پژوهشی تاریخنگار یکی از دو مسئله زیر
است.
1. تاریخنگار میکوشد فرایند یا وضعیتی را توصیف کند. او
میپرسد «چه؟» یا «که؟» یا «کجا؟» یا «کی؟» این فیلم چیست، چه کسی، کی و کجا آن
را ساخته است؟ کار این کارگردان از چه نظر با کارگردانهای دیگر فرق میکند؟ سبک
کمدی وودویل چگونه بود؟...در اینجا مسئله تاریخنگار عمدتاً بافتن اطلاعاتی است که
به این پرسشها پاسخ دهند.
2. تاریخنگار میکوشد فرایند یا وضعیت امور را تبیین کند.
در این حالت میپرسد «این فرایند چگونه کار میکند؟» یا «چرا این اتفاق افتاد؟»
این شرکت چگونه کارها را تقسیم میکند، مسئولیتها را تشریح میکند و پروژهای را
تا انتها پی میگیرد؟...پاسخ به پرسشهایی که با «چگونه؟» شروع میشوند معمولاً تبیین کارکردی
نامیده میشوند، چون شیوهی کار یک فرایند و نقشی را که هر یک از عوامل در این
فرایند بازی میکند تشریح میکند. برعکس، پرسشهایی که با «چرا؟» شروع میشوند به
طور نمونهوار به تحول در طول زمان میپردازند: چرا این اوضاع از اوضاع مقدم بر آن
متفاوت است؟ پیگیری سینمای ناطق از سوی «برادران وارنر» نمایشگر گسستی از سیاستهای
غالب استودیوهای آن زمان بود، پس برخی از تاریخنگاران میپرسند چه شرایطی موجب
این تحول شد. این روند پزوهش را معمولاً تبیین علّی میخوانند. در این گونه
مسائل تاریخنگار در پی شرایط و رویددهایی است که ممکن است علت روی دادن چیزی پس
از خود بوده باشند. 10
در نخستین دههی سده جدید، آمریکا تحت حکومت رئیس جمهور
تئودور روزولت، شاهد حرکتهای ترقیخواهانه مهمی بود؛ جنیشهای به منظور اعطای حق
رأی به زنان، ممنوعیت کار کودکان، اعمال قوانین ضد تراست و به طور کلی حمایت از
مصرف کننده، شکل گرفتند. اما این دوره، دوره نژادپرستی خشونتبار هم بود؛ تعداد
بالای موارد لینچ کردن سیاهپوستان چهره آن را خدشهدار کرده است. ترقیخواهان
آفریقایی-آمریکایی در سال 1909 «اتحادیه ملی برای پیشرفت رنگینپوستان» را تشکیل
دادند. 23
1 اختراع و سالیان آغازین سینما 1904-1880
در سال 1832، ژوزف پلاتو، فیزیکدان بلژیکی و سیمون
اشتامپفر، استاد هندسه اتریشی، مستقل از یکدیگر وسیلهای اختراع کردند که بعدها فناکسیتوسکوپ
[تصاویری روی یک دایره گردون] نام گرفت. زوتروپ که در سال 1833 اختراع
شد، شامل تعدادی طراحی روی یک توار کاغذی باریک بود که داخل استوانه گردونی جای میگرفت...در
سال 1826 نیپس تصویری روی یک صفحهی شیشیهای تولید کرد...در سال 1839 هنری فاکس
تالبوت نگاتیوهایی را ابداع کرد که روی کاغذ تولید میشدند. 26
در سال 1888 جرج ایستمن دوربینی ساخت که عکسهایی
روی حلقههای کاغذی حساس تولید میکرد. این دوربین که ایستمن آن را کداک نامید
عکاسی را به قدری ساده کرد که حتی اماتورهای تازهکار هم میتوانستند عکس بگیرند...در
سال 1878 للاند استانفورد، فرماندار سابق کالیفرنیا، از عکاسی به نام ادوارد
مایبریج خواست راهی برای عکاسی عکسبرداری از اسبهای در حال دو بیابد تا کار
مطالعه حرکت اسبها آسانتر شود. مایبریج دوازده دوربین عکاسی را پشت سر هم در یک
ردیف کار گذاشت...در سال 1882 جانورشناس فرانسوی ایتین ژول ماری، با الهام
از روش مایبریج، با استفاده از وسیلهای که «تفنگ عکاسی» نام داشت به
مطالعه حرکت پرندگان و سایر جانوران تندرو پرداخت. این دستگاه که شبیه تفنگ بود در
یک ثانیه دوازده تصویر روی لبه یک صفحه گرد شیشیهای که درون تفنگ یک دور کامل میزد
ثبت کرد. 28
یکی از چهرههای بیسار جذاب...امیل رِینو فرانسوی است. او
در سال 1877 یک اسباببازی نوری به نام پراکسینوسکوپ برای انداختن تصویر بر پرده
ساخته بود. این وسیله یک استوانه گردنده بود، چیزی کمابیش شبیه زوتروپ، اما
زوتروپی که تماشاگران تصاویر را در رشتهای از آینهها میدیدند، نه از لای شکافها.
در سال 1882 او راهی ابداع کرد که با استفاده از یک فانوس و تعدادی از آینه تصاویر
معدودی را رو پرده بتاباند. 29
در سال 1888 توماس ادیسون، که پیشتر موفق شده بود
فونوگراف و لامپ روشنایی الکتریکی را اختراع کند، تصمیم گرفت دستگاههایی برای
تولید و نمایش عکسهای متحرک بسازد. البته بیشتر کار توسط دستیار او
دابیلو.ک.ال.دیکسون انجام شد...مقارن سال 1891 دستگاه کینهتوگراف و جعبه نمایش
کینهتوسکوپ برای ثبت حقوقی و نمایش اماده بودند. 30
برادران لومیر، لویی و آگوست، سیستم نمایش فیلمی اختراع کردند که
باعث سینما در مقیاس بینالمللی به کسب و کاری حقیقی بدل گردد. خانواده آنها بزرگترین
تولید کننده صفحات عکاسی بود. در سال 1894 صاحب یکی از غرفههای نمایش کینِتوسکوپ
محلی از آنها فیلمهایی بسازند که ارزانتر از فیلمهایی باشند که ادیسون میفروخت.
چیزی نگذشت که آنها دوربین کوچک و ظریفی به نام سینماتوگراف ساختند که از فیلم 35
میلیمتری و یک مکانیزم حرکت و توقف متناوب که بر اساس حرکت چرخ خیاطی طراحی
شده بود استفاده میکرد. این دوربین به هنگام تهیه نسخههای مثبت (پوزیتیو) کار
چاپگر را هم انجام میداد. بعد هم با نصب آن جلوی یک فانوس جادو، از آن به عنوان
دستگاه نمایش (پروژکتور) استفاده میشد. مهمترین تصمیمی که برادران لومیر گرفتند
این بود که فیلمشان را 16 قاب در ثانیه فیلمبرداری کنند (و نه چهل و شش
قاب در ثانیه که ادیسون به کار میبرد)؛ این سرعت به مدت 25 سال به استاندارد بینالمللی
بدل شد. نخستین فیلمی که به این شیوه تهیه
شد خروج کارگران از کارخانه بود که ظاهراً در ماه مارس 1895 گرفته شده است.
32
